کیفیت وارد کردن مواد غذایی به بدن در ایام عادی سال بسیار اهمیت دارد. و این اهمیت در ماه مبارک رمضان به خاطر محدودیت زمانی (از افطار تا سحر) دوچندان می شود. که اگر رعایت نشود سلامت انسان را به خطر می اندازد و خاطره خوشی از روزه­داری و ماه مبارک رمضان در وجود انسان باقی نمی گذارد. پس لازم است سالکین کوی دوست مثل علما و عرفای گذشته در حد نیاز علم طب و تغذیه هم بدانند. (البته طب جدید و وارداتی چندان لزومی ندارد گرچه آنهم به مقدار کم برای به دام نیافتادن در آن لازم است)

منظور ما در این نوشتار نوشیدن مایعات در کنار غذاهاست که به چه کیفیتی باید باشد.

از نظر طب واقعی (طب اسلامی و سنتی و علم تغذیه) مایعات باید داخل معده با غذاها مخلوط نشود. که البته نسبت به نوع غذا (از نظر خشکی و چرب بودن)، تا مقدار کمی اشکال ندارد؛ مثلا نصف لیوان (حدود یک استکان کوچک).

در طب سنتی چهار تا پنج هضم ذکر می شود، که اولی در دهان است، بعد در معده، بعد در روده، بعد در کبد و...

لذا یک قاعده اصلی در هضم این است که نیم ساعت قبل از غذا تا دوساعت بعد از آن هیچ نوع مایعاتی مصرف نشود (ماست، آب، نوشابه و....). علت هم، این است که غذا حدود دوساعت تا دوساعت و نیم در معده می ماند و برای هضم احتیاج به شیره معده دارد که توسط کبد از لوزالمعده وارد معده می شود. معمولا این فرایند طبق قاعده اسمز انجام می شود، و وقتی در دهان و معده مایعات موجود باشد، ترشح بزاغ و شیره معده به حداقل می رسد و هضم دهان و معده به درستی انجام نمی شود؛

 پس خشت اول گر نهد معمار کج     تا ثریـــا می رود دیوار کـــج

یعنی با هضم نشدن درست غذا، مواد به اخلاط صحیح و خون تبدیل نمی شود و هزاران بیماری تولید می کند. از طرفی غدا مدت زمان زیادی در روده ها می ماند که به آن یبوست می گویند که در طب قدیم ام الامراض لقب گرفته است!! یعنی مادر همه مریضی ها.

پس به عزیزان توصیه می شود موقع سحر و افطار، اول قدری مایعات کافی بنوشند. و بعد از چند رکعت نماز یا انجام برخی کارها مثل کارهای آشپزخانه برای خانم ها (که حدود بیست دقیقه تا نیم ساعت طول بکشد) مشغول سحری خوردن و افطاری شوند.

یکی از مواد غذایی که بسیار لازم است (در کل ایام سال به خصوص این ایام که هم ماه مبارک هست و هم تابستان) مواد غذایی فیبردار است؛ یعنی گیاهان! که برای حجیم شدن، آب را در داخل روده ها به خود می گیرند و این باعث می شود که در طول روز کمتر تشنه شویم. علاوه بر اینکه از یبوست که ام الامراض است جلوگیری شود و در پی آن از هزاران بیماری.

بهترین موقع مصرف این مواد فیبردار، یکی سالاد هست (البته سالادی که با کاهو و کلم درست می شود) همراه با غذا یا بعد از آن (که البته برای کسانی که اضافه وزن دارند قبل از غذا باشد و این بهترین دستورالعمل است برای کاهش وزن!). و خوردن میوه جات بین دو فاصله غذایی. مثلا در ایام ماه مبارک رمضان حدود ساعت یازده دوازده شب.

چند نکته:

1.           مقدار مصرف مایعات بستگی به سردی و گرمی مزاج افراد از سه تا شش لیوان بزرگ می باشد. به خصوص قبل از افطار کردن.

2.           به عزیزان توصیه می شود آب نجوشیده نخورند و آن را در سماور برنجی جوشانیده و بعد از سرد شدن استفاده بفرمایند. حتما تجربه آن مبارک خواهد بود.

3.           در تمام مواد غذایی توصیه می شود غذاها کامل جویده شود.

4.           مایعات اگر غنی باشد بهتر و در برخی موارد لازم است؛ یعنی آب جوشیده سرد شده یا عرق گیاهی مناسب با یک قاشق عسل یا شیره انگور یا شیره خرما مخلوط و میل شود.      

5.           طبق روایات در موقع افطار آب نباید سرد باشد و اگر کمی ملول باشد بسیار عالی است که چشم را جلا می دهد و دستگاه هاضمه را روان می کند. (رجوع شود به مقاله «چشم و قوه بینایی ... » که در گوگل قابل دسترسی است به راحتی)

6.           تمام این دستورات و مراقبات به قصد تقرب به خدا و نیکی ها انجام می شود نه ....

به عنوان نمونه و تبرک چند روایت ذکر می شود:

از امام صادق (ع): از خوردن زیاد آب‏ بپرهیز، که ریشه همه بیماریها است، و فرمود: اگر مردم کمتر آب بیاشامند، بدنشان پر استقامت گردد، و فرمود: پیغمبر (ص) اگر غذاى چرب‏ تناول مى‏فرمود؛ کم آب مى‏آشامید، پرسیدند یا رسول اللَّه (ص) کم آب مى‏خورید؟ فرمود براى هضم غذا بهتر است.

مکارم الأخلاق/ترجمه میرباقرى/ ج‏1 / 299 / در نهى از زیاد آب خوردن....ص : 299

نوشیدن آب خالص در پى غذا زیانش بیشتر از منفعت است. به خصوص اگر غذاى چرب‏ خورده شده باشد که با تأکید کراهت آن اعلان شده است و در صورتى که از آن ناچار شویم دستور آنست که لقمه نان یا غذاى خشک دیگرى روى آن میل کنیم.

طب الرضا علیه السلام / ترجمه امیر صادقى115 / آشامیدنى ..... ص : 115

افطار کردن با آب ولرم :

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ : إِذَا أَفْطَرَ الرَّجُلُ عَلَى الْمَاءِ الْفَاتِرِ نَقَّى کَبِدَهُ وَ غَسَلَ الذُّنُوبَ مِنَ الْقَلْبِ وَ قَوَّى الْبَصَرَ وَ الْحَدَق. مکارم الأخلاق-ترجمه میر باقرى ج‏1 264 فصل دوم ص : 262

از امام صادق علیه السلام : وقتی انسان با آب جوشیده ولرم افطار کند، کبد او پاک می شود وگناهان از قلبش شسته می شود وچشم او قوی وتیزبین می شود.

- عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یُفْطِرُ عَلَى الْحُلْوِ فَإِذَا لَمْ یَجِدْهُ یُفْطِرُ عَلَى الْمَاءِ الْفَاتِرِ وَ کَانَ یَقُولُ إِنَّهُ یُنَقِّی الْکَبِدَ وَ الْمَعِدَةَ وَ یُطَیِّبُ النَّکْهَةَ وَ الْفَمَ وَ یُقَوِّی الْأَضْرَاسَ وَ الْحَدَقَ وَ یُحِدُّ النَّاظِرَ وَ یَغْسِلُ الذُّنُوبَ غَسْلًا وَ یُسَکِّنُ الْعُرُوقَ الْهَائِجَةَ وَ الْمِرَّة.

از حضرت صادق علیه السلام : پیغمبر صلی الله علیه و آله با شیرینى افطار مى‏فرمود و اگر شیرینى نمى‏یافت با آب ولرم افطار مى‏کرد و مى‏فرمود که کبد و معده را شست و شو مى‏دهد و تمیز مى‏نماید و دهان را خوشبو مى‏سازد، و دندانها و سیاهى و قرنیه چشم را محکم و چشم را تیز بین مى‏نماید و گناهان را کاملا مى‏شوید و رگهایى که به هیجان در مى‏آید و همچنین صفراء را آرام می کند و بلغم را برطرف می کند و حرارت معده را فرو مى‏نشاند و دردسر را از بین مى‏برد. الکافی ج‏4 152 باب ما یستحب أن یفطر علیه ..... ص : 152